Neoclassicistische koepelkerk.
De kerk werd in 1825 als Hervormde kerk gebouwd in het gehucht Veenhuizen. Dit hing nauw samen met de turfwinning in het omliggende hoogveengebied. De kerk was nauw verbonden met het wel en wee van de inrichtingen van Veenhuizen. Zo is in 1926 het voorpaneel van de kansel door gedetineerden gemaakt.
De kerk werd in 1825/1826 gebouwd als waterstaatskerk. De kerk was bestemd voor de Hervormde bewoners van de kolonie van de Maatschappij van Weldadigheid in Veenhuizen. Boven de hoofdentree is een gevelsteen aangebracht met de tekst “Op den 7e juli 1825 is door de Welgeboren Vrouwe Rudolphina Wilhelmina van den Bosch geboren de Sturler aan dit gebouw de eerste steen gelegd”. Het gebouw werd ingewijd op 25 juni 1826.
De kerk heeft achtkantige koepel en kreeg haar klok pas in 1946. In 1960/1961 en in 2004 werd de kerk gerestaureerd. Sinds 2001 is het eigendom van de Rijksgebouwendienst. De kerk is een rijksmonument[1] Het gebouw is nog steeds als kerk in gebruik, naast bewoners van Veenhuizen bezoeken gedetineerden uit de plaatselijke gevangenis de diensten.
In de kerk bevindt zich een orgel dat in 1821 werd gemaakt door J.A. Hillebrand voor de Hervormde kerk van Akkrum. In 1856 werd het orgel overgeplaatst naar de Koepelkerk.
Monumentomschrijving Rijksdienst
Hervormde kerk. Achtkantige kerk met tentdak en toren, gebouwd in 1825-26 door de aannemer Harm Wind, die waarschijnlijk ook het ontwerp maakte. Inwendig koepelgewelf op Toscaanse zuilen en een rondgaande galerij. Preekstoel uit de bouwtijd.
Orgel
Het orgel is in 1821 gebouwd door J.A. Hillebrand (Leeuwarden) voor de herv. kerk te Akkrum. In 1856 plaatst de firma P. van Oeckelen & Zonen (Haren) het over naar Veenhuizen. De firma Bakker & Timmenga (Leeuwarden) restaureert het in 1964. In 2005 breidt de firma Bernhardt Edskes Orgelbau uit Wohlen (Zwitserland) het uit met een Rugwerk achter het loze rugwerkfront van Hillebrand. Ook wordt een pedaal-Bourdon toegevoegd en de Trompet 8′ vernieuwd.
Dispositie
- Hoofdwerk (manuaal 1): Prestant 8′ – Holpijp 8′ – Viola di Gamba 8′ discant – Octaaf 4′ – Fluit d’amour 4′ – Quint 3′ – Superoctaaf 2′ – Mixtuur 1⅓’ 3-4 sterk – Trompet 8′ bas/discant (2005).
- Rugwerk (manuaal 2): Fluit does 8′ – Prestant 4′ – Woudfluit 2′ – Sexquialter 1⅓’ 2 sterk.
- Pedaal (aangehangen): Bourdon 16’.
- Tremulant – Afsluiter.
Mechanische sleepladen. Manuaalomvang: C-f3. Pedaalomvang: C-g. Toonhoogte: a1 = 450 Hz. Twee spaanbalgen. Winddruk: 68 mm. WK.
Een boeiende kerk, een waarlijk cultureel erfgoed…….
……. net als heel Veenhuizen!
